మహిళా సాధికారత గురించి కేవలం మాటల్లో చెప్పే ఈ రోజుల్లో.. రాష్ట్రీయ స్వయంసేవక్ సంఘ్ యొక్క మహిళా విభాగం అయిన రాష్ట్ర సేవిక సమితి ఒక నిలువెత్తు జ్యోతిలా కనిపిస్తుంది. ఇది మన ప్రాచీన సంస్కృతికి అనుగుణంగా ఆచరణాత్మకమైన కార్యంలో మునిగిపోయింది.
ఈ సంస్థ 1936, అక్టోబర్ 25 న విజయదశమి రోజున మహారాష్ట్రలోని వార్ధాలో స్థాపించబడింది. దీన్ని స్థాపించినవారు లక్ష్మీబాయి కేల్కర్. ఆమెను అందరూ ముద్దుగా మౌసిజీ లేదా మావాషి కేల్కర్ అని పిలుస్తారు. లక్షలాది మంది హిందూ మహిళల్లో నాయకత్వ లక్షణాలు, సమాజ సేవ, దేశం పట్ల గౌరవం పెంచడం ద్వారా ఈ సంస్థ నిశ్శబ్దంగా వారి జీవితాలను మార్చింది.. మారుస్తోంది.
RSS వ్యవస్థాపకులైన డాక్టర్ కేశవ్ బలిరామ్ హెడ్గేవార్‌ను కలిసిన తర్వాత లక్ష్మీబాయి కేల్కర్ జీకి ఈ సంస్థను ప్రారంభించాలనే ఆలోచన వచ్చింది. దేశ నిర్మాణం మహిళల చేతుల్లోనే ఉందనేది ఆమె గట్టి నమ్మకం. ఈ సమితి ముఖ్యంగా 3 గొప్ప ఆదర్శాలపై ఆధారపడి ఉంది.
మాతృత్వ : జీజాబాయి స్ఫూర్తితో సార్వత్రికమైన మాతృభావనను పెంచడం.
కర్తృత్వ : అహల్యాబాయి హోల్కర్ లా సమర్థతతో, సమాజ సేవలో చురుకుగా పాల్గొనడం.
నేతృత్వ : ఝాన్సీ రాణి లా నాయకత్వం వహించడం.
సంస్థలో పనిచేసే ప్రచారకులు ఇంకా విస్తారకులు చాలా కఠినమైన శిక్షణ పొందుతారు. చాలా మంది తమ జీవితాలను సేవ కోసమే పూర్తిగా అంకితం చేస్తారు. ప్రస్తుత ముఖ్యురాలు వి.శాంత కుమారి, సంస్కృతి మరియు సామాజిక మార్పుపై దృష్టి పెట్టి ఆ గొప్ప సంప్రదాయాన్ని ముందుకు తీసుకువెళ్తున్నారు.
RSS మొదలైన 11 ఏళ్ళ తర్వాత ఈ సంస్థ స్థాపించబడింది. సమితి అభివృద్ధిని, దేశానికి దాని సేవను 9 ముఖ్య అంశాల ద్వారా తెలుసుకుందాం..
1. 1936లో మొదటి శాఖ
రాష్ట్ర సేవికా సమితి 1936లో మొదలైంది. సంస్థ పెరిగేకొద్దీ, ప్రతి సంవత్సరం 10,000 మందికి పైగా మహిళలు దేశవ్యాప్తంగా ఈ శాఖలలో పాల్గొనడం మొదలుపెట్టారు. 2016లో సమితి 80వ వార్షికోత్సవ వేడుకల సమయంలో.. దాదాపు 3,000 మంది సేవకులు శాఖలకు హాజరయ్యారు.
శాఖలే ఈ సంస్థకు ప్రధాన కేంద్రాలు. ఇక్కడ సభ్యులు యోగా, దేశభక్తి పాటలు, శారీరక శిక్షణ, ప్రస్తుత విషయాలపై చర్చలు, ఇంకా క్రమశిక్షణ, ధైర్యాన్ని పెంచడానికి సైనికుల మాదిరిగా కవాతులు చేస్తారు.
2. సేవ మరియు నాయకత్వ పనులు
ఈ సమితి కులం, మతం అనే తేడా లేకుండా దాదాపు 475 సేవా ప్రాజెక్టులు నడుపుతోంది. వాటిలో అనాథ శరణాలయాలు, లైబ్రరీలు, కంప్యూటర్ శిక్షణా కేంద్రాలు, గోశాలలు ఉన్నాయి.
విద్యా శిబిరాలలో మహిళల భద్రత, లవ్ జిహాద్‌పై అవగాహన, నాయకత్వ అభివృద్ధి వంటి ప్రస్తుత సమస్యలపై చర్చిస్తారు. దీని ద్వారా పాల్గొనే మహిళలు సమాజంలో మంచి మార్పు తీసుకురావడానికి శక్తివంతులు అవుతారు.
3. ఆరోగ్య, విద్యా కార్యక్రమాలు
సమితి 45 కు పైగా ఆరోగ్య సంరక్షణ ప్రాజెక్టులు, దాదాపు 500 విద్యా కార్యక్రమాలు నిర్వహిస్తోంది. అందులో ముఖ్యంగా..
బాల్ గోకులం అనే కార్యక్రమం ద్వారా పిల్లలకు యోగా, సంగీతం, కథలు చెప్పడం ద్వారా భారతీయ సంస్కృతి, వారసత్వం గురించి నేర్పిస్తారు. దాదాపు 6,000 మంది విద్యార్థినుల కోసం 30 హాస్టళ్లు ఉన్నాయి. పేద వర్గాల కోసం ఎన్నో విద్య మరియు వృత్తి శిక్షణా ప్రాజెక్టులు నడుస్తున్నాయి.
4. సేవ : అస్సాం వరదలు, COVID-19 సంక్షోభం
విపత్తులు వచ్చినప్పుడు, సమాజ సంక్షేమంలో సమితి సేవకులు చాలా ముఖ్యమైన పాత్ర పోషిస్తారు. 2004 అస్సాం వరదల సమయంలో.. స్వచ్ఛంద సేవకులు మారుమూల గ్రామాలకు వెళ్లి ఆహారం, బట్టలు, మందులు మరియు ఇతర నిత్యావసరాలు అందించారు.
అలాగే COVID-19 మహమ్మారి సమయంలో కూడా వీళ్ళు టీకా శిబిరాలు, హెల్ప్‌లైన్‌లు, యోగా తరగతులు నిర్వహించారు. మరణించినవారికి అంత్యక్రియలు నిర్వహించడం, మాస్కులు, మందులు, కిరాణా సామాగ్రిని పంచడం వంటి పనుల్లో పాల్గొన్నారు.
2020-21 సంక్షోభంలో దాదాపు 50,000 మందికి.. సమితి సేవకులు సహాయం అందించారని అంచనా.
5. స్వాతంత్ర్య పోరాటంలో పాత్ర
సమితి సేవకులు స్వాతంత్ర్య ఉద్యమంలో చురుకుగా పాల్గొన్నారు. దేశ విభజన సమయంలో, హిందూ మరియు సిక్కు పురుషులు, స్త్రీలను కాపాడి, సురక్షితంగా భారతదేశానికి తీసుకురావడంలో కీలక పాత్ర పోషించారు. తరువాత RSS సేవకులతో కలిసి సహాయ, పునరావాస కార్యక్రమాలలో పాలుపంచుకున్నారు.
1948 లో RSSపై నిషేధం విధించినప్పుడు, దానిని వ్యతిరేకిస్తూ సమితికి చెందిన ఎందరో సేవకులు జైలుకు వెళ్లారు. అలాగే 1962, 1965, 1971 యుద్ధాల సమయంలో సేవకులు.. సైనికులు, వారి కుటుంబాలకు మద్దతుగా నిధులు సేకరించారు.
ఎమర్జెన్సీ (1975-77) సమయంలో సమితి సభ్యులు వ్యతిరేక ఉద్యమంలో చురుకుగా పాల్గొన్నారు. ప్రభుత్వ నిరంకుశ చర్యలకు వ్యతిరేకంగా నిరసన తెలిపినందుకు చాలా మంది సేవకులను జైలులో పెట్టారు.
6. ప్రముఖ వ్యక్తులు మరియు వారి సేవ
లక్ష్మీబాయి కేల్కర్ తర్వాత 1978 వరకు సరస్వతి ఆప్టే (తాయ్ ఆప్టే), ఆ తర్వాత 1994 వరకు ఉషా-తాయ్ చాటి సంస్థకు నాయకత్వం వహించారు. ఆ తర్వాత ప్రమీలా తై మేధే (2006 నుండి 2012 వరకు) పనిచేశారు. ప్రస్తుతం వి.శాంత కుమారి (శాంతక్క), 1952లో జన్మించారు. సామాజిక మార్పుపై ప్రధానంగా దృష్టి పెట్టి సమితిని నడుపుతున్నారు.
ప్రధాన కార్యదర్శి సీతా అన్నదానం, రాజకీయ నాయకురాలు కల్పనా సైనీ, గుజరాత్ మాజీ మంత్రి మాయా కొద్నాని ఈ సంస్థలోని ఇతర ప్రముఖ సభ్యులు.
7. వ్యక్తిగత సేవా ప్రయాణాలు
ప్రమీలా తాయ్ మేధే సమితిలో చాలా ప్రముఖులు. సంస్థ కోసం ఆమె చేసిన నిబద్ధత, కృషికి ప్రపంచ గుర్తింపు లభించింది. ఆమె ఇంగ్లాండ్, అమెరికా, కెనడా, శ్రీలంక వంటి దేశాలకు వెళ్లి సమితి కార్యకలాపాలను విస్తరించడంలో ముఖ్యపాత్ర వహించారు. ఆమె సేవకు న్యూజెర్సీ మేయర్ గౌరవ పౌరసత్వం ఇచ్చి సత్కరించారు.
దేవి అహల్యాబాయి స్మారక సమితి పునరావాస కేంద్రాన్ని ఏర్పాటు చేసి, నిర్వహించడంలో ఆమె ప్రధాన పాత్ర పోషించారు. ఇది గాయపడిన మహిళలు, బాలికలకు ఆశ్రయం, విద్య, వృత్తి శిక్షణ ఇచ్చి, వాళ్లకు ధైర్యం కల్పించడానికి పనిచేస్తుంది.
8. ప్రతి సేవకురాలి ప్రయాణం : ఒకే లక్ష్యం కోసం వేర్వేరు ఆశయాలు
ప్రస్తుతం సీత అనే యువతి హిందూత్వ భావజాలాన్ని అర్థం చేసుకోవడానికి, క్రమశిక్షణతో కూడిన సామూహిక సేవ ద్వారా ధైర్యం పొందడానికి సమితి శాఖలో చేరింది.
అయితే దీనికి విరుద్ధంగా మొదటి అనుభవం నుండి చాలా శాఖలకు హాజరైన నీలిమా కపూర్.. కాలక్రమేణా సామాజిక సేవపై తన అంకితభావాన్ని మరింత పెంచుకుంది.
చాలా మంది సభ్యులు సమితిని ఒక వేదికగా చూస్తారు. ఇక్కడ మహిళలు తమ ఇంటి సరిహద్దులు దాటి ప్రపంచంతో ఆత్మవిశ్వాసంతో మాట్లాడవచ్చు మరియు కలిసి పనిచేయవచ్చు.
9. ప్రముఖ నాయకులతో సంబంధాలు
1943–44 సంవత్సరాలలో, స్వాతంత్ర్య వీర్ వినాయక్ దామోదర్ సావర్కర్.. హిందూ ములించి శాఖను సందర్శించారు. యువ సేవకులు ఆయనకు క్రమశిక్షణతో, గౌరవంతో వందనం చేసి స్వాగతం పలికారు.
సమితి నిశ్శబ్దంగా, ప్రభావవంతంగా పనిచేయడాన్ని చూసి ఆకర్షితులైన సావర్కర్.. “ఈ కృషి మెత్తగా కురిసే వర్షం లాంటిది. ఇది భూమిలోకి లోతుగా చొచ్చుకుపోయి, నిశ్శబ్దంగా, స్థిరంగా దాన్ని పోషిస్తుంది,” అని అన్నారు. ఇది సమితి యొక్క లోతైన ప్రభావాన్ని కవితాత్మకంగా ప్రశంసించడం.
మరో సందర్భంలో, శ్రీ గురూజీ, డాక్టర్ శ్యామ ప్రసాద్ ముఖర్జీని అనుకోకుండా సమితి శాఖకు తీసుకువచ్చారు.
రాష్ట్ర సేవిక సమితి ద్వారా తయారైన జాతీయ నాయకులు
రాష్ట్ర సేవిక సమితి తరాల పాటు మహిళా నాయకులను తీర్చిదిద్దుతోంది. వారి ప్రజా సేవలో బలం, క్రమశిక్షణ, సాంస్కృతిక గౌరవం అనే సంస్థ ముఖ్య విలువలు కనిపిస్తాయి.
లోక్‌సభ మాజీ స్పీకర్ సుమిత్రా మహాజన్ (2014–2019) చిన్నప్పటి నుండే సమితితో సంబంధం కలిగి ఉన్నారు. పార్లమెంటులో ఆమె నడవడికలో, ఆమె చేసే పనుల్లో సంస్థ నీతి ప్రతిబింబిస్తుంది.
దివంగత విదేశాంగ మంత్రి సుష్మా స్వరాజ్ తరచుగా తాను సమితి యొక్క గర్వించదగిన “సేవికా” అని చెప్పుకునేవారు. ఆమె మాటతీరు, సంకల్పం సంస్థ ఇచ్చే సంప్రదాయంలో పాతుకుపోయిన నాయకత్వాన్ని తెలియజేస్తాయి.
రాజస్థాన్ మాజీ ముఖ్యమంత్రి వసుంధర రాజే సింధియా కూడా సమితి ఆదర్శాల నుండి స్ఫూర్తి పొందిన ప్రముఖ రాజకీయ నాయకుల్లో ఒకరు. ఆమె పాలనను సాంస్కృతిక నాయకత్వంతో కలిపారు.
కేంద్ర మహిళా, శిశు అభివృద్ధి మాజీ మంత్రి (2025) స్మృతి ఇరానీని కూడా సమితి వర్గాలు తరచుగా సమకాలీన రోల్ మోడల్‌గా చెబుతాయి. ఆమె కుటుంబ విలువలు, ధైర్యం, మహిళా సాధికారత కోసం ఆమె పట్టుదల సంస్థ లక్ష్యంతో బాగా సరిపోతాయి.
2025లో జాతీయ మరియు ప్రపంచ నెట్‌వర్క్
2025 నాటికి, రాష్ట్ర సేవిక సమితి భారతదేశం మరియు ఇతర దేశాలలో చాలా బలంగా ఉంది. ఇది దాదాపు 5,216 క్రియాశీల శాఖలలో పనిచేస్తోంది. వీటిలో రోజువారీ సమావేశాలు నిర్వహించే 875 శాఖలు ఉన్నాయి. దీని సభ్యత్వం లక్ష నుంచి పది లక్షల వరకు ఉంది. ఈ సంస్థ ప్రపంచవ్యాప్తంగా తన పనిని విస్తరించింది, హిందూ సేవిక సమితి అనే పేరుతో 10 దేశాలలో శాఖలను స్థాపించింది. దాని సంస్థాగత ప్రణాళిక ప్రకారం ఇది దేశాన్ని 12 క్షేత్రాలు (ప్రాంతాలు), 38 ప్రాంత్ (ప్రావిన్సులు), మరియు 1042 జిల్లాలుగా విభజించింది.
